Δύο, τρεις, πολλές Αργεντινές;

Από την αρχή του ξεσπάσματος της κρίσης στην Ελλάδα, συνεχείς είναι οι αναφορές στο προηγούμενο της Αργεντινής.

Από τη μιά τα παπαγαλάκια του αστισμού που δεν παύουν να επισείουν το φάντασμα της χρεοκοπίας, σε περίπτωση που ο ελληνικός λαός δεν υποταχθεί στην νεοφιλελεύθερη βαρβαρότητα. Τελευταίος ο πρωθυπουργεύων Βενιζέλος, απείλησε ότι "θα γίνουμε Αργεντινή", ξεχνώντας να πει ότι η Αργεντινή "έγινε Αργεντινή" όταν ο Ντε Λα Ρούα και ο Καβάγιο εφάρμοσαν εκεί τις νεοφιλελεύθερες συνταγές που εφαρμόζει στην Ελλάδα αυτός και η κυβέρνησή του.

Από την άλλη, αριστεροί που, με σχεδόν χιλιαστικό τρόπο, περιμένουν(με) το πότε "θα γίνουμε Αργεντινή". Από Οκτώβριο (του '10), μέσα στον χειμώνα, σίγουρα τον Ιούλιο, ανυπερθέτως τον Σεπτέμβριο...

Μέσα σ' αυτό το κλίμα ξέθαψα ένα κείμενο που είχα γράψει για το πολιτικό περιοδικό "Δρόμοι" το 2002. Τότε που η λαϊκή εξέγερση στην Αργεντινή ήταν ακόμα σε εξέλιξη.

Θα μου πείτε βέβαια πως το να προσπαθείς να αναλύσεις τα πράγματα μέσα από τα μαρξιστικά θεωρητικά εργαλεία, την ώρα που τα λαϊκά στρώματα καταβυθίζονται στην άβυσσο, είναι σαν να ψειρίζεις την μαϊμού. Σύμφωνοι, αλλά κι ο εμπειρισμός μας πήγε πουθενά;

Δύο, τρεις, πολλές Αργεντινές;

Αν δανειζόμαστε αυτό τον τίτλο από άρθρο των J. Brecher και D. Brutus στο Znet, είναι γιατί δείχνει, κατά την γνώμη μας, την ξεχωριστή σημασία των πρόσφατων γεγονότων στην Αργεντινή, τα οποία κορυφώθηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο με την οικονομική κατάρρευση της χώρας και την λαϊκή εξέγερση που ακολούθησε. Γεγονότα που ξεπερνούν – τόσο σε έκταση όσο και ποιοτικά – τις αντίστοιχες λαϊκές αντιδράσεις που ακολούθησαν τις οικονομικές κρίσεις στην Ν.Α. Ασία το ’98 και στην Τουρκία τον περασμένο χρόνο. Και που καθώς διαρκούν μέχρι σήμερα, ενδέχεται να καθορίσουν την πολιτική, οικονομική και κοινωνική εξέλιξη της Αργεντινής, τουλάχιστον μεσοπρόθεσμα.

Με το κείμενο αυτό δεν θα επιχειρήσουμε την εξιστόρηση των γεγονότων της μεγάλης λαϊκής εξέγερσης του περασμένου Δεκεμβρίου. Ούτε την ανάλυση της οικονομικής κρίσης που από το ’98 μέχρι σήμερα πλήττει την Αργεντινή. Θα προσπαθήσουμε, στο μέτρο του δυνατού, να δούμε την κατάσταση, την δυναμική των γεγονότων και της πιθανής εξέλιξής τους με βάση τους μαρξιστικούς όρους και τα μαρξιστικά αναλυτικά εργαλεία.

Είναι η εξέγερση στην Αργεντινή, επαναστατική κατάσταση;

[...]Για μας, και τολμούμε να το πούμε παρά την μικρή χρονική απόσταση και την συνεχή εξέλιξη, η κρίση στην Αργεντινή δεν ήταν (είναι) μια απλή «πολιτική κρίση», μια - έστω έντονη – αντίδραση στις συνέπειες της οικονομικής κρίσης. Είναι μια τυπική περίπτωση «επαναστατικής κατάστασης», σύμφωνη με τον κλασικό ορισμό της έννοιας από τον Λένιν. Όχι επαναστατική κρίση ή επανάσταση. Είναι όμως «επαναστατική κατάσταση», με άγνωστη ακόμα την εξέλιξή της.

Οι έννοιες της επαναστατικής κατάστασης και της επαναστατικής κρίσης είναι κομβικές για της μαρξιστική παράδοση. Ο ορισμός τους, βασικά από τον Λένιν, στοχεύει στο να περιγράψει μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο της ταξικής πάλης. Να επιτρέψει έτσι στα επαναστατικά κόμματα να καταλάβουν το χαρακτήρα της συγκεκριμένης συγκυρίας που διαμορφώνεται, να «αδράξουν» την ιστορική ευκαιρία την «στιγμή» που εμφανίζεται. (Λίγο πριν είναι νωρίς, λίγο μετά είναι αργά).

Θα πρέπει βέβαια να επισημάνουμε, ότι δεν υπάρχει κάποιο «μοντέλο» που να περιγράφει την επαναστατική κατάσταση και την επαναστατική κρίση. Η πληθώρα των ιστορικών εμπειριών που έχουν εμφανιστεί, παγκόσμια αλλά και στην Ελλάδα, δείχνουν ότι η επαναστατική κατάσταση παρουσιάζει πάντοτε τις δικές της πρωτότυπες και ανεπανάληπτες μορφές.

Όμως, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε κάποια βασικά χαρακτηριστικά, που προσδίδουν σε μια συγκυρία επαναστατικό χαρακτήρα.

"Για ένα μαρξιστή δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η επανάσταση είναι αδύνατο να γίνει χωρίς επαναστατική κατάσταση, μα κάθε επαναστατική κατάσταση δεν οδηγεί σε επανάσταση… Ασφαλώς δεν θα πέσουμε έξω, αν υποδείξουμε τρία βασικά γνωρίσματα, τα παρακάτω:

1) Η αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν σε αναλλοίωτη μορφή την κυριαρχία τους, η κρίση της πολιτικής της κυρίαρχης τάξης που δημιουργεί ρωγμή, απ’ όπου εισχωρεί η δυσαρέσκεια και ο αναβρασμός των καταπιεζόμενων τάξεων. Συνήθως για να ξεσπάσει επανάσταση δεν είναι αρκετό «τα κάτω στρώματα να μην θέλουν», μα χρειάζεται ακόμα και «οι κορυφές να μην μπορούν» να ζήσουν όπως παλιά.

2) Επιδείνωση, μεγαλύτερη από την συνηθισμένη, της ανέχειας και της αθλιότητας των καταπιεζομένων μαζών.

3) Σημαντικό ανέβασμα, για τους παραπάνω λόγους, της δραστηριότητας των μαζών, που σε «ειρηνική» εποχή αφήνουν να τις ληστεύουν ήσυχα, ενώ σε καιρούς θύελλας τραβιούνται τόσο απ’ όλες τις συνθήκες της κρίσης, όσο και από τις ίδιες τις «κορυφές», σε αυτοτελή ιστορική δράση.

Χωρίς αυτές τις αντικειμενικές αλλαγές, που δεν εξαρτιόνται ούτε από την θέληση ορισμένων χωριστών ομάδων και κομμάτων, αλλά ούτε και από τη θέληση ορισμένων χωριστών τάξεων, η επανάσταση, κατά γενικό κανόνα, δεν μπορεί να γίνει. Το σύνολο αυτών των αντικειμενικών αλλαγών, είναι εκείνο που ονομάζεται επαναστατική κατάσταση… (‘Όμως) δεν γεννά κάθε επαναστατική κατάσταση επανάσταση, αλλά μόνο μια τέτοια κατάσταση όπου οι αντικειμενικές αλλαγές που απαριθμήσαμε συνενώνονται με τις υποκειμενικές αλλαγές και συγκεκριμένα: με την ικανότητα της επαναστατικής τάξης να αναλάβει επαναστατική μαζική δράση, αρκετά ισχυρή, ώστε να τσακίσει (ή να εξασθενίσει σημαντικά) την παλιά κυβέρνηση που ποτέ, ακόμα και σε εποχή κρίσεων, δεν "πέφτει" αν δεν την "ρίξουν". (Β. Ι. Λένιν, "Η χρεοκοπία της II Διεθνούς" 1915).

Νομίζουμε ότι στην Αργεντινή, τον Δεκέμβριο του 2001, εμφανίζονται και τα τρία βασικά χαρακτηριστικά που περιγράψαμε παραπάνω. Πράγματι, έχουμε όχι μόνο αύξηση της δυσαρέσκειας των μαζών από τις συνέπειες της σοβούσας από το 1998 οικονομικής κρίσης, αλλά – την συγκεκριμένη στιγμή – και αδυναμία των κυρίαρχων τάξεων να διατηρήσουν αρραγές το κυρίαρχο μπλοκ εξουσίας και την ηγεμονία τους. Οι μεγαλειώδεις λαϊκές κινητοποιήσεις, η εικόνα ενός προέδρου που το σκάει με ελικόπτερο από το πολιορκημένο προεδρικό μέγαρο, οι πέντε βραχύβιες μεταβατικές κυβερνήσεις, η εμφάνιση τριών αλληλοσυγκρουόμενων πόλων – κεντρική κυβέρνηση, τοπικοί κυβερνήτες, γερουσία και κομματικοί μηχανισμοί – μέσα στο κυρίαρχο μπλοκ, είναι ταυτόχρονα η έκφραση αλλά και το αποτέλεσμα της σύμπτωσης των τριών παραγόντων, κατά την συγκεκριμένη ιστορική στιγμή.

Βέβαια, η επαναστατική κατάσταση δεν μετεξελίχθηκε σε επαναστατική κρίση. Δεν ξέσπασε «επανάσταση», δεν εμφανίστηκαν – τουλάχιστον σε γενικευμένη μορφή – φαινόμενα δυαδικής εξουσίας, δεν κατέρρευσε το αστικό κράτος. Η συσσώρευση των αντικειμενικών συνθηκών δεν ακολουθήθηκε από την αντίστοιχη εκπλήρωση των υποκειμενικών όρων.

Βασισμένη στην διάκριση που κάνει ο Λένιν ανάμεσα στις υποκειμενικές και αντικειμενικές συνθήκες της επανάστασης (κυρίως στον Αριστερισμό… 1920), η Μάρτα Χάρνεκερ επιμένει ότι πρόκειται για δυο διαφορετικές πραγματικότητες που πρέπει να διαφορίζονται ρητά. Και αυτό γιατί η επαναστατική κατάσταση δεν μετατρέπεται αυτόματα σε επανάσταση. Υιοθετώντας την διάκριση που κάνει η Μ. Χάρνεκερ, μπορούμε να ορίσουμε τις έννοιες ως εξής:

1) Επαναστατική κατάσταση, είναι η περίοδος που συγκεντρώνει τις τρεις γενικές αντικειμενικές συνθήκες που περιγράφει ο Λένιν και η οποία υποδηλώνεται και με τον όρο «γενική (πανεθνική) πολιτική κρίση». Υποδηλώνει ότι έχουν συσσωρευτεί όλες οι αντικειμενικές συνθήκες που απαιτούνται για την κοινωνική επανάσταση.

2) Επαναστατική κρίση ή επανάσταση: η περίοδος, που εκτός από τις αντικειμενικές συνθήκες που αντιστοιχούν στην επαναστατική κατάσταση, εμφανίζεται ποιοτική αλλαγή στη δράση της επαναστατικής τάξης, που περνάει από δημοκρατικές μορφές πάλης σε μορφές εξεγερσιακού χαρακτήρα.

Είναι γνωστό ποιοι παράγοντες εμφανίζονται σαν υποκειμενικοί. Η ανοιχτή πολιτική δράση και αυτόνομη πολιτική έκφραση των μαζών, το πρόβλημα με άλλα λόγια του επαναστατικού κόμματος. Η ικανότητα και η ετοιμότητα του επαναστατικού υποκειμένου για δράση. Το πέρασμα της επαναστατικής τάξης από μορφές απλά δημοκρατικές σε μορφές επαναστατικές και εξεγερσιακές. "Ούτε η καταπίεση των κάτω, ούτε η κρίση των πάνω, δεν θα προκαλέσουν ακόμα την επανάσταση – θα προκαλέσουν μονάχα το σάπισμα της χώρας – αν δεν υπάρχει σ’ αυτή τη χώρα επαναστατική τάξη ικανή να μετατρέψει την παθητική κατάσταση της καταπίεσης σε δραστήρια κατάσταση αγανάκτησης και εξέγερσης (Β. Ι. Λένιν: «Η πρωτομαγιά του επαναστατικού προλεταριάτου", 1913).

Τέτοιες υποκειμενικές προϋποθέσεις δεν υπήρξαν στην Αργεντινή τον περασμένο Δεκέμβριο. Η αριστερά, κατακερματισμένη και με μικρή επιρροή στις μάζες, δεν μπόρεσε να παίξει τον ιστορικό της ρόλο. Ενώ έπαιξε σημαντικό ρόλο κατά τις πρώτες μέρες στην οργάνωση των μπλόκων στους δρόμους, ενώ η ύπαρξη των δύο αριστερών εργατικών συνομοσπονδιών έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην κήρυξη της γενικής – πανεθνικής απεργίας και στο τράβηγμα της ρεφορμιστικής (αλλά μαζικής) γενικής συνομοσπονδίας σ’ αυτήν, όταν η λαϊκή κινητοποίηση διογκώθηκε και οι πρακτικές της ξέφυγαν από κάθε έλεγχο, η αριστερά δεν μπόρεσε να τους δώσει πολιτική κατεύθυνση και όραμα, να καθοδηγήσει και να εκτρέψει τις μαζικές εκδηλώσεις οργής και αγανάκτησης σε διαδικασία πολιτικής εξέγερσης και κοινωνικής ανατροπής. Αυτό φάνηκε ξεκάθαρα όσο προχωρούσαν οι μέρες. Ενώ τις πρώτες μέρες ο κύριος όγκος των διαδηλωτών και εξεγερμένων αποτελούνταν από προλεταριακά και πληβειακά στρώματα (άνεργοι, υποαπασχολούμενοι, βιομηχανικοί εργάτες και εργάτες γης) στην συνέχεια η κοινωνική βάση διευρύνεται με υπαλλήλους του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, μικροεπαγγελματίες και μικροαστούς. Ανάλογη είναι και η μετατόπιση στις πρακτικές πάλης. Οι αποκλεισμοί δρόμων, οι βίαιες διαδηλώσεις και οι πολιορκίες – καταλήψεις κυβερνητικών κτιρίων σταδιακά περιορίζονται. Οι ολονυκτίες στην Πλατεία Μαΐου και οι κατσαρολάδες παίρνουν την θέση τους. Στην μεγάλη πανεθνική συνέλευση της 16^ης  Φεβρουαρίου η κόπωση, το μούδιασμα, το αδιέξοδο, είναι ορατά σε όλους.

Σημείωση: Για την «επαναστατική κατάσταση» καθώς και τις αναφορές στα κείμενα του Β. Ι. Λένιν, στο άρθρο των Γ. Μαυρή και Χ. Βερναρδάκη « ΙΟΥΛΙΑΝΑ 1965: Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΜΑΗΣ – Η πείρα μιας επαναστατικής κατάστασης» (Θέσεις τ. 26, 1989).


Η εικόνα: Vincent Van Gogh, "Peasant burning weeds"